میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

تانک T55 تانک افسانه ای شوروی بود . این تانک با استفاده از طرح تانک T34 ساخته شد و از سال 1951 رسما در ارتش سرخ شوروی مشغول خدمت شد . از این تانک بیش از 100000  دستگاه تولید شد و از این رو یکی از پرتولید ترین تانک های قرن بیستم به شمار می رود . این تانک در دوران جنگ سرد (به همراه تانک های T62 ) ستون فقرات یگان های زرهی ارتش سرخ را تشکیل می داد . در اوج جنگ سرد هزاران دستگاه از این تانک در بخش های شرقی اروپا (بیشتر از همه در اوکراین مستقر بودند)  مستقر شده بودند و آماده بودند که در صورت بروز جنگ به سمت اروپای غربی سرازیر شوند . در این دوران کشورهای هم پیمان با شوروی و همچنین کشورهایی که از تسلیحات شرقی در نیروهای نظامی خود استفاده می کردند ، این تانک را در مقیاس وسیع به خدمت گرفتند . این تانک هنوز هم در کشورهای زیادی ( از جمله ایران ) مشغول به خدمت است . برخی از کشورها این تانک را مورد بهسازی قرار داده اند و از آن در نقش تانک پشتیبانی استفاده می کنند . برخی دیگر از کشورها نیز آنرا به نفربر های سنگین تبدیل کرده اند و از آن در نقش نفربر استفاده می کنند . در این مقاله به بررسی تاریخچه عملیاتی این تانک افسانه ای ، که در طول عمر خدمتی خود تا کنون با تانک های مختلفی رو در رو شده است ، خواهیم پرداخت .

1- انقلاب مجارستان  در 23 اکتبر سال 1956 مردم مجارستان که از سیاست های کمونیست ها ناراضی بودند سر به شورش گذاشتند و این شورش تبدیل به یک انقلاب بزرگ شد . در 25 نوامبر نیروهای ارتش سرخ به منظور حفظ نظام پرولتاریایی این کشور به سمت مجارستان و نیروهای انقلابی مجارستان حمله کردند . در این هجوم گسترده ، یگان های زرهی ارتش سرخ از تانک های T55 استفاده کرد . در این نبرد تعدادی از T55 ها در جریان نبردهای شهری به وسیله پرتاب کک تل مولوتوف از سوی انقلابیون مجاری دچار آسیب دیدگی شدند . در این نبرد تعداد 4 دستگاه T55 توسط سلاح های ضد تانک انقلابیون منهدم شدند . در جریان این جنگ یک دستگاه از این تانک ها نیز به دست نیروهای انقلابی افتاد . جاسوسان انگلیسی که به طور فعال در این انقلاب نقش داشتند ، این تانک غنیمت گرفته شده را به سفارت خانه بریتانیا منتقل کردند و سپس آنرا مورد بررسی قرار دادند تا از نقاط قوت و ضعف تانک حریف اطلاع حاصل کنند .

2- جنگ ویتنام  در این جنگ که مابین ویتنام شمالی (کمونیستی) و ویتنام جنوبی رخ داد ، ارتش ویتنام شمالی از تانک های T34 ، T55 و تانک های سبک ساخت شوروی استفاده می کرد . در مقابل ارتش ویتنام جنوبی از تانک های M48 پاتن و نمونه های جدیدتر شرمن استفاده می کرد . آمریکا و متحدانش برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم در ویتنام جنوبی وارد این کشور شدند . آمریکا و متحدانش در این نبرد از تانک های M48 ، M60 ، Centurion و تانک M551 Sheridan استفاده می کردند . در این نبرد بزرگترین رقیب تانک های T55 ویتنام شمالی ، تانک های Centurion بودند . تانک های Centurion به لحاظ دارا بودن زره قوی و توپ 105 میلیمتری قویتر نسبت توپ 100 میلیمتری تانک T55 دارای برتری نسبی بودند . هر چند که Centurion ها نیز نتوانستند در برابر T55 ها کار چندانی از پیش ببرند . در جریان جنگ ویتنام تعداد 16 دستگاه تانک M551 Sheridan آمریکایی توسط آتش مستقیم T55 های ویتنام شمالی منهدم شدند (آمار منتشر شده توسط پنتاگون) . از آمار دقیق تانک های M48 منهدم شده توسط T55 اطلاع دقیقی در دست نیست . تانک های T55 ویتنام شمالی نیز بیشتر توسط هلیکوپترها ، جنگنده ها و تانک های Centurion منهدم می شدند . هر چند در جریان جنگ ویتنام تانک T55 تلفات بالایی داشت ولی توانست ضربات سنگینی به نیروهای دشمن وارد آورد . نمونه بارز آن حمله گسترده و غافلگیرانه ، ویت کنگ ها به کمک تانک های T55 به مواضع آمریکایی ها در منطقه Danang  می باشد که در این حمله 65 نیروی آمریکایی اسیر شدند و تعداد 8 دستگاه تانک M41 Bulldog توسط ویت کنگ ها به غنیمت گرفته شد .

 3- جنگ شش روزه  در جریان جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل ، نیروی زمینی ارتش مصر و سوریه از تانک T55 استفاده می کرد . در مقابل ارتش اسرائیل از تانک های M48 ، Centurion MK1 ، M60 و نمونه های بهسازی شده تانک شرمن استفاده می کرد . در جریان این نبرد ، اسرائیل به صورت همه جانبه از کمک های تسلیحاتی و فنی و اطلاعاتی آمریکا و متحدانش برخوردار بود . همچنین برتری هوایی که از آن اسرائیل بود ، باعث شد که یگان های زرهی اعراب نتوانند به مقابله یگان های زرهی اسرائیل بپردازند . در درگیری شدیدی که بین یگان های زرهی اسرائیل و اعراب رخ داد ، در صحرای سینا تعداد 34 دستگاه تانک T55 مصر به دست اسرائیلی ها افتاد . همچنین در درگیری های بلندی های جولان نیز تعداد 39 دستگاه تانک T55 متعلق به نیروهای سوریه به دست اسرائیلی ها افتاد . در سایر درگیریهای پراکنده تعدادی از تانک های سوپر شرمن و Centurion اسرائیل نیز توسط T55 های اعراب منهدم شد . در مجموع تقابل یگان های زرهی طرفین این جنگ به واسطه برتری هوایی و اطلاعاتی اسرائیل ، به سود اسرائیل تمام شد .

4- درگیریهای فرسایشی کانال سوئز  پس از پایان یافتن جنگ شش روزه ، یگان های زرهی اسرائیل و مصر بارها در صحرای سینا با هم مواجه شدند . شوروی و کشورهای عربی از مصر پشتیبانی می کردند . ارتش اسرائیل از تانک های M48 و M60 و Centurion استفاده می کرد . در مقابل ارتش مصر از تانک T55 استفاده می کرد . در جریان این درگیریهای فرسایشی که تا آگوست سال 1970 نیز ادامه یافت ، مصر موفق شد به کمک تانک های T55 خود ضربات سنگینی بر یگان های زرهی اسرائیل وارد آورد . علی رغم اینکه تبلیغات گسترده ای بر روی تانک های Centurion صورت گرفته بود و آن را برتر از T55 های اعراب معرفی کرده بودند ، ولی در این درگیری ها ، تانک های Centurion اسرائیل نتوانستند در برابر تانک های T55 اعراب کاری از پیش ببرند .

5- جنگ یوم کیپور  در جریان جنگ یوم کیپور که بین اسرائیل از یک سو و سوریه و مصر و اردن و عراق از سویی دیگر رخ داد ، باز هم T55 اعراب بود که فاتح میدان بود . اما برتری هوایی اسرائیل و پشتیبانی موثر کشورهای غربی از اسرائیل باعث شد که برتری زمینی اعراب در این جنگ از بین برود . در جریان این جنگ تعداد 75 دستگاه T55 متعلق به سوریه و همچنین 90 دستگاه T55 متعلق به مصر توسط اسرائیلی ها غنیمت گرفته شد . اسرائیلی ها این تانک های غنیمتی را مورد بهسازی قرار دادند و نزدیک به ده سال از آنها استفاده کردند . T55 های بهسازی شده توسط اسرائیل با نام تیران 5 شناخته می شدند . پس از سال 1980 ارتش اسرائیل با روی کار آمدن تانک مرکاوا ، تانک های T55 غنیمتی خود را تبدیل به نفربر کرد . این نفربرها با نام Achzarit شناخته می شوند .

6- جنگ ایران و عراق  تانک T55 یکی از اصلی ترین تانک های ارتش عراق در تجاوز به ایران بود . تا زمانی که نیروهای ایرانی به RPG7 مجهز نشده بودند ، این تانک ها بسیار برای نیروهای ایران ایجاد زحمت کرده بودند . اما پس از آنکه نیروهای ایران به  راکت انداز RPG7 مجهز شدند عرصه را بر این تانک تنگ کردند و دیگر این تانک همچون سابق توان پیشروی در خاک ایران را نداشت. هر چند که تا پایان جنگ این تانک ستون فقرات لشکر های زرهی عراق بود و در موارد بسیاری باعث آزار رزمندگان ایرانی می شد.

7- جنگ اول خلیج فارس  در این جنگ که آمریکا و نیروهای ائتلاف برای بیرون راندن عراق از کویت ترتیب داده بودند ، نیز T55 حضوری فعال داشت . در جریان این جنگ نیروهای ائتلاف از تانک های مدرنی مثل M1A1 و چلنجر 2 استفاده می کردند . اما در مقابل ، ارتش عراق از تانک های T55 (اکثریت) ، T62 و T72 استفاده می کرد . در جریان جنگ اول خلیج فارس تانک T55 یک بازنده بود و در برابر تانک های جدید و مدرن غربی حرفی برای گفتن نداشت . در جریان این نبرد یک دستگاه تانک چلنجر 2 انگلیسی توانست یک T55 عراقی را در جاده کویت به بصره از فاصله 5200 متری مورد اصابت قرار دهد . البته می بایست این نکته را مورد توجه قرار داد که بخش اعظمی از توان زرهی ارتش عراق توسط هلیکوپترهای آپاچی و هواپیماهای پشتیبانی نزدیک A10 Warthag نابود شد و تانک های نیروهای ائتلاف نقش کمی در انهدام تانک های عراقی داشتند .

8- سایر درگیریها  در جریان درگیریهای اوگاندا و زامبیا در سال 1978 ، معمر القذافی ، رهبر لیبی که از طرفداران ایدی امین (دیکتاتور اوگاندا) بود ، تعدادی از تانک های T55 ارتش لیبی را به حمایت از وی به اوگاندا فرستاد . این تانکها در خط مقدم درگیریها با تانزانیا شرکت داشتند . در جنگ ها و ناآرامی های شرق اروپا نیز این تانک نقش فعالی را بر عهده داشته است . در جنگ های یوگسلاوی این تانک به وفور مورد استفاده قرار گرفت . مثل جنگ ده روزه یوگسلاوی ، درگیری های کروات ها در منطقه بالکان ، جنگ بو سنی و هرز گوین که در آن از T55 در مقیاس وسیعی استفاده شد . در سال 2009 نیروهای نظامی سریلانکا از T55 برای مقابله با ببر های تامیل استفاده کردند که در جریان این درگیری یک دستگاه از این تانک ها منهدم شد . در جریان جنگ آفریقای جنوبی و آنگولا نیز از T55 استفاده شد . در این درگیری ها تعداد زیادی از T55 های آنگولا در مصاف با تانک های Olifant و موشک های ضد تانک آفریقای جنوبی منهدم شدند . در درگیری های مرزی اتیوپی و سومالی نیز از این تانک توسط ارتش اتیوپی استفاده شد . در سال 2011 نیز مبارزان مخالف معمر القذافی در لیبی به تعدادی از این تانک ها دست یافتند و از آن علیه نیروهای قذافی استفاده کردند . نیروهای قذافی نیز از این تانک علیه مبارزان استفاده می کند .

 تی 55 های مدرنیزه شده ایران

وضعیت فعلی تانک T55

این تانک هنوز هم در کشورهای زیادی استفاده می شود . اغلب کشورهای دارنده این تانک آنرا مورد مدرنیزاسیون قرار داده اند و قابلیت های آنرا برای نبردهای امروزه بهبود بخشیده اند . امروزه از این تانک تنها در نقش تانک سبک پشتیبانی استفاده می شود . امروزه روسیه با داشتن هزاران دستگاه T55 ،  بزرگترین دارنده این تانک به شمار می رود . روسیه از این تانک های بر جای مانده به دو شکل استفاده می کند :
1- به شکل نفربر ، که در این شکل برجک تانک و تجهیزات اضافی داخل آن حذف شده است . با افزودن زره های کمپوزیتی و واکنشگر ، مقاومت زرهی آن بسیار افزایش یافته . موتور آن نیز تعویض شده است و با طراحی مجدد داخل تانک به منظور حمل نفرات ، تانک T55 را تبدیل به نفربر سنگین و ایمن BTR – T کرده است .
2- به شکل تانک پشتیبانی ، که در این شکل موتور تانک تعویض شده است و با نصب زره های جدید K5 قابلیت های تحرک و استقامت تانک به میزان زیادی افزایش یافته است .
اسرائیل نیز از دارندگان این تانک به شمار می رود . در سال 1980 با روی کار آمدن تانک های مرکاوا  به تدریج T55 های اسرائیل تبدیل به نفربر های سنگین و قدرتمند Achzarit شدند . نیروی زمینی هند در حال حاضر حدود 600 دستگاه T55 به صورت فعال در اختیار دارد و نزدیک به 1000 دستگاه دیگر در حالت رزرو قرار دارند . پاکستان نزدیک به 2000 دستگاه از این تانک را در اختیار دارد که در سال 2006 همگی آنها از خدمت خارج شدند و به حالت رزرو در آمدند . ایران نیز به تعداد نامعلوم از این تانک در اختیار دارد . بنا به اعلام رسمی وزارت دفاع ، این تانک ها در ایران به سامانه جدید کنترل آتش مدل EFCS-3 مجهز شده اند . همچنین توپ 100 میلیمتری این تانک با یک توپ 105 میلیمتری مدل M68 (توپ نصب شده بر روی تانک M60 که در اختیار ایران قرار دارد) تعویض شده است و با نصب زره های واکنشگر بر روی بدنه تانک ، توانایی های رزمی تانک به میزان زیادی افزایش یافته است .

نویسنده : علی محمدی

منبع : مجله جنگ افزار / شماره 78

http://www.military.ir/forums/topic/16609-t55-%D8%AA%D8%A7%D9%86%DA%A9-%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%8C-%D8%AA%D8%A7%D9%86%DA%A9-%D8%AF%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7/