آشنایی با جنگنده رهگیر پرقدرت روسیه mig 31 فاکس هوند !
قیاس سوخو۲۵ و ای ۱۰ بارها انجام شده زیرا این دو نقش های تقریبا نزدیکی در دو بلوک شرق و غرب داشتند .
با وجود اینکه اکثر افراد سوخو۲۵ و ای ۱۰ را دارای یک نقش می دانند ولی واقعیت این است این دو با دو تفکر کاملا جدا ساخته شدند در دهه ۱۹۶۰ کشوری های اروپایی شرقی سرگرم تولید تانک تی ۵۵ بودند . تانکی که صدهزار عراده از ان تا دهه ۱۹۸۰ تولید شد و لقب پرتعداد ترین تانک جهان را به خود گرفت به صورتی که صدرعظم المان غربی زمانی گفت ” در اروپای شرقی به سرعت تولید خودروی فلوکس واگن تی ۵۵ تولید میکنند”. در همان دهه سر کله تی ۶۲ و در دهه بعدی تی ۶۴ و تی ۷۲ پیدا شد.
برای سه دهه غرب از نظر زرهی ازشرق عقبتر بود دست کم تانک های شوروی توپ های مناسب و زره بیشتری داشتند. در ان دوران سیاست غرب رقابت زره با زره نبود و به دنبال راهی بود که حمله زرهی روسها را که شامل دست کم نیم میلیون خودروی زرهی(شامل تانک و نفربر و…. ) بودند را با روش های دیگری سرکوب کنند. راه های زیادی از بمب نترونی تا سلاح اتمی تاکتیکی تست و عملیاتی شد ولی برای مقابله زرهی ، بهترین راه حملات هوایی بود
در ان زمان امریکا همزمان روی برنامه تبدیل هیویی کبرا به تاو کبرا برای حمل و شلیک تاو که یک سلاح ضد تانک موثر بود کار میکردند ولی نیاز به یک هواپیمای تهاجمی ضد تانک منجر به طراحی جنگنده ای ۱۰ تاندربلت توسط کمپانی فریچایلد شد. ای۱۰ دارای نقش اصلی ضد زره بود و نقش دوم ان پشتیبانی هوایی نزدیک بود(برای اشنایی با ای ۱۰ تاندربلت اینجا را کلیک کنید)
شوروی با حجم بزرگی از تانک های غربی مواجعه نبود و اصلا دشمن زرهی بزرگی نداشت زیرا عملا در دهه ۱۹۷۰ تعداد تانک های ورشو به ناتو یک به پنج بود ولی شوروی به دنبال یک جنگنده پشتیبانی هوایی نزدیک برای پشتیبانی از نیروی زمینی خود در حال پیشروی بود . شوروی در دهه ۱۹۴۰ از ایلیوشین ۲ و ۱۰ برای این کار استفاده می کرد و در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ از میگ۱۷ و سوخو۷ برای این کار بهره می برد. ولی میگ۱۷ یک شکاری بود که به واسطه توپ ۳۷ م م قدرتمندش در این نقش موثر بود ولی بردش کم و مهمات کمی حمل می کرد.سوخو۷ نیز یک جنگنده مافوق صوت با بال پس گرا بود که در ارتفاع پایین کارایی خوبی نداشت و از طرفی مهمات کمی حمل می کرد و بردش به دلیل مصرف سوخت بالایش کم بود
از این رو شوروی در دهه ۱۹۶۰ به دنبال طرحی برای یک جنگنده پشتیبانی هوایی نزدیک بود که طی رقابتی بین ایلیشوین ۱۰۲ و سوخو۲۵ در نهایت سوخو۲۵ پیروز میدان رقابت شد .
این نکته مهم است که در حالی که ای ۱۰ برای نقش ضد زره ساخته شد ولی سوخو۲۵ برای نقش پشتیبانی هوایی نزدیک ولی هر دو نقش هم دیگر را نیز در طی تاریخ عملیاتی خود بازی کردند.
ای۱۰ جنگنده ای است تک سرنشینه تمام فلزی که زره پوش بود و در زیر بدنه در برابر گلوله های ۲۰ م م مقاومت داشت و شیشه کابین نیز در برابر مهمات های ۱۲٫۷ م م. جنگنده دارای کابین حبابی بود و خلبان رو به بیرون مانند اکثر جنگنده های امریکا دید خوب داشت . بال های ان کاملا صاف بود که در واقع تلاش برای افزایش پایداری و کاهش سرعت استایل در ارتفاع پایین بود و البته طرح بسیار مناسبی نیز بود زیرا ای ۱۰ می تواند با سرعت بسیار پاینتری نسبت به جنگندهای مافوق صوت پرواز کند و به خلبان فرصت بهتری برای دید زدن میدان نبرد میدهد
سوخو۲۵ نیز تک سرنشینه بود ولی میدان دید خلبان کم بود و دید ان ۳۶۰ درجه نبود و برای دید پشت سر دو اینده در دو طرف کابین داشت. دلیل دید کم خلبان قرار داشتن خلبان در یک وان ضد گلوله تیتانیومی بود. بدنه از کنار دو طرف کابین و قسمت زیر تا ۳۰ م م مقاومت داشت . تصاویری از تست این هواپیما با شلیک مستقیم توپ ۲۳ و ۳۰ م م در یوتوپ موجود است که در تست های روسها گرفته شده است . در کل زره سوخو۲۵ بیشتر از ای ۱۰ بود . در افغانستان تا زمانی که استینگر نیامده بود سوخو۲۵ تلفاتی نداشت زیرا عملا ثابت شده که توپ ضد هوایی به این هواپیما به دلیل زره بالا کارایی ندارد.
تا اینجا سوخو۲۵ زره پوش تر است
هر دو جنگنده دو موتوره است . ولی تفاوت موتور ای ۱۰ با سوخو۲۵ بسیار است.
ای۱۰ دارای دو موتور توربوفن جنرال الکترونیک تی اف-۳۴ –جی ایی-۱۰۰ ای است که فاقد پس است و ۹۰۶۵ پاوند نیرو ایجاد میکند. ولی موتور سوخو۲۵ موتور توربوجت ار ۱۹۵ با توان ۹۹۲۱ پاوند است . موتور توربوفن ای ۱۰ یک نسل جلوتر از موتور توروبجت سوخو۲۵ است. موتور توربوفن مصرف سوخت کمتر و صدای کمتری دارد. در واقع داستان ای ۱۰ و سوخو۲۵ اختلاف فناوری در شوروی و امریکا را نشان میدهد. شوروی یک دهه در موتور عقبتر از امریکا بود و هنگامی که در دهه ۱۹۷۰ جت های امریکایی موتور توربوفن داشتند هنوز شوروی موتور توربوجت طراحی و تولید می کرد
از این رو فناوری موتور و مصرف سوخت موتور ای ۱۰ برتر از سوخو۲۵ است
ولی وقتی پای رانش به وزن به میان می اید این سوخو۲۵ است که به دلیل ۱٫۵ تن وزن کمتر و رانش موتور بیشتر رانش به وزن بیشتری دارد. اگرچه هر دو مادون صوت هستند ولی سوخو۲۵ به صورت چشمگیری سرعتر است که دلیل ان بال پسگرا تر نسبت به بالهای کاملا صاف ای ۱۰ است. بال های سوخو۲۵ پسای کمتری ایجاد می کنند و بیشترین سرعت ان به ۹۷۵ کیلومتر بر ساعت می رسد اگرچه سرعت پرواز معمولی ۸۰۰ کیلومتر بر ساعت است. این دو رقم برای ای ۱۰ به ترتیب ۸۳۳ و ۵۶۰ کیلومتر بر ساعت هستند.
ولی سرعت بالاتر نیز دلیل برتری سوخو۲۵ بر ای ۱۰ نیست زیرا بر اساس نقش تعریف شده برای ای ۱۰ یعنی پرواز بر فراز خط مقدم دید زدن دشمن و شکار خودرو های زرهی ان این سرعت کم برای ای ۱۰ مناسب است . ای ۱۰ به دلیل بال کاملا بدون پس گرایی خود پرواز بسیار نرمی در ارتفاع پایین دارد و چالاکی مناسب تری دارد و با سرعت کمتری می تواند پرواز کند که برای کشف و درگیر با هدف موثر است اگرچه به همان میزان فرار و سرعت گرفتن برای فرار از دست موشک های شانه پرتابی چون ایگلا برایش سخت تر است.
همچنین ای۱۰ نشان داد به دلیل سرعت کمترش در پرواز نفوذی در ارتفاع پایین نیز خطرات بیشتری را باید به جان بخرد . این مسئله زمانی که در جنگ خلیج فارس۱ دست کم دو فروند ای ۱۰ در چنین ماموریتی های از دست رفت ثابت شد ولی سوخو۲۵ برای این کار مشکلات کمتری دارد
سوخو۲۵ نیز سرعتش کمتر از جتهای دیگر تهاجمی شوروی است که مافوق صوت هستند ولی بال های با پس گرایی کمتر و سرعت کم پروازش بسیار مفید افتاد. در جریان اشغال افغانستان توسط شوروی ، نیروی هوایی شوروی اول از میگ۲۷ و سوخو۱۷ یعنی دو جنگنده مافوق صوت تهاجمی بال متغییر استفاده می کرد ولی وقتی سوخو۲۵ را وارد میدان کرد از ان بسیار خوشش امد به صورتی که همواره ان را برترین جنگنده خود در افغانستان می دانست زیرا بردش مناسب و با دقت بیشتری به هدف در سرعت پایین حمله می کرد
ولی باز نمی توان این مسئله را فراموش کرد که اگرچه موتور توربوجت و بال پس گرار به سوخو۲۵ سرعت بیشتری داده ولی به مصرفش بالا، صدای بیشتر و از همه مهمتر هزینه نگهداری بیشتری نسبت به ای ۱۰ با موتور توربوفن دارد
این داستان مصرف سوخت بیشتر صد البته بر برد این دو نیز تاثیر دارد که به ان خواهیم پرداخت
دو موتور از هم جدا سوخو۲۵ ولی در زیر بدنه
ز نظر الکترونیک هر دو تقریبا برابر بودند دست کم در نسخه های تولید. هر دو فاقد رادار بودند و جنگنده های روز پرواز. عدم داشتن رادار برای یک جنگنده تهاجمی چیز عجیبی نیست زیرا این جنگندها وظیفه درگیری هوایی نداشتند و برای کشف اهداف زمینی نیز نیاز به رادار نداشتند و این کار با چشم و اپتیک انجام می شد
در کابین ای۱۰ دارای یک اچ یو دی است که تمامی اطلاعات پرواز را به خلبان نشان می دهد و همچنین هدفگیری بمب و راکت و همچنین توپ برای خلبان با کمک اچ یو دی انجام م ی شود ولی سوخو۲۵ دارای یک مگسک الکترونیک متصل به مسافت یاب لیزری است . این سامانه نیز دارای توان تایین محل برخورد بمب و راکت و توپ است و اگرچه اطلاعاتی چون سرعت، شیب، ارتفاع و یا موارد اینچنین را به خلبان نشان نمی دهد ولی از نظر دقت هدفگیر مشابه همان اچ یو دی کابین ای ۱۰ عمل میکند .
کابین ای۱۰ همچنین دارای یک نمایشگر تک رنگ بود که برای دوربین اپتیکی ماوریک استفاده میشود ولی در کابین سوخو۲۵ هیچ نمایشگری وجود ندارد . از طرفی کابین ای ۱۰ بسیار خلوت تر است(این اختلاف همیشگی بین کابین جنگنده های شوروی و امریکا بوده). بعد از ارتقا ای ۱۰ ای به نسخه ای ۱۰ سی ، این نمونه در کابین به دو نمایشگر رنگی چند کاره تجهیز شد ولی در ارتقا سوخو۲۵ اس ام تنها یک نمایشگر چند کاره رنگی نصب شد که با برداشتن برخی از نشانگر های انالوگ جای انها را گرفته و دارای یک نقشه خان خودکار نیز میشود
از این رو از نظر کابین برتری فناوری با ای ۱۰ است
کابین A-10A
کابین A-10C
هر دو دارای پرتاب کننده شراره هستند اگرچه تعداد شراره های قابل حمل توسط ای ۱۰ دو برابر سوخو۲۵ است ، هر دو دارای هشدار دهنده رادار با پوشش ۳۶۰ درجه هستند ولی در ارتقا انجام شده بر روی ای ۱۰ ای و تبدیل ان به ای ۱۰ سی این پرنده مجهز به هشدار دهنده فروسرخ نیز شد که نزدیک شدن موشک را نیز به خلبان هشدار می دهد چیزی که سوخو۲۵ ندارد .
ولی در زمینه دفاعی ای۱۰ یک برتری دیگر بر سوخو۲۵ دارد و ان نحوه قرار گیری موتور است
موتور ای ۱۰ در پشت بدنه و کاملا از هم جدا است. حتی انفجار یکی باعث صدمه دید ان یکی نمی شود ولی یکی دیگر از امتیازات ان این است که موتورها روی بدنه هستند و قفل موشک فروسرخ روی خروجی ان از زیر بدنه دشوار است و از پشت سر ان نیز به دلیل اینکه دو سکان عمودی پشت خروجی ها را پوشش می دهد نیز سخت است
دو موتور سوخو۲۵ هم از هم جدا هستند و حتی بر اساس تجارب نبرد در افغانستان بین دو صفحه موتور یک صفحه فلزی کار گذاشته شد که حتی انفجار یکی از موتورها به دیگری صدمه نزند و هم ای ۱۰ و هم سوخو۲۵ بارها وقتی که یکی از موتورها متلاشی شده بود به پایگاه با یک موتور برگشته اند ولی موتور سوخو۲۵ زیر بدنه است به دقیقا در معرض قفل موشک فروسرخ
همچنین موتور ای ۱۰ کمتر در معرض برخورد اتش توپ ضد هوایی است تا موتور سوخو۲۵ که زیر بدنه است .
البته سوخو۲۵ میدانی تر است. این هواپیما حتی از زمین چمن و خاکی نیز میتواند برخیزد ولی ای ۱۰ اینچنین نیست باید در پایگاه های هوایی اسفالت بلند شود. همچنین دستراسی به موتورهای سوخو۲۵ برای گروه تعمیراتی به دلیل نزدیکی به زمین بسیار راحت تر از موتور ای ۱۰ است که روی بدنه بدنه است
در کل تعمیر و نگهداری سوخو۲۵ بسیار ساده است اکثر دارنده گان این جنگنده کشور های با بودجه دفاعی کم است و گهگاه تنها جت جنگی یک نیروی هوایی است
نصب موتور روی بدنه ای ۱۰ باعث ایجاد پوشش در برابر موشک های فروسرخ شده که تلاش در قفل روی خروجی از زیر و عقب جنگنده میکنند
ولی در زمینه سامانه های الکترونیک
سوخو۲۵ در دماغه دارای یک مسافت یاب لیزری است که کار نشان گذاری لیزری را نیز برای ام انجام میدهد .تا مدتها برای غرب سئوال بود که سوخوی۲۵ چگونه میتوند موشک هدایت لیزری را شلیک کند زیرا در کابین سوخوی۲۵ هیچ نمایشگری نیست.ولی سامانه اینگونه عمل میکرد که خلبان با فعال کرد مسافت یاب لیزری بر روی سایت هدفگری روبرویش یک علامت نشان گیری ظاهر میشد ، خلبان به کمک دسته ای این علامت نشان گیر را میتوانست بالا و پایین و چپ راست کند .خلبان هنگامی که یک هدف را مشخص میکرد به طرف ان حرکت کرده، با جابجا کرد علامت نشان گیر روی سایت هدفگیری جلوی خود، علامت را روی هدف گذاشته ،لاک میکرد و بعد موشک را شلیک میکرد.این روش بسیار ساده وموثر بود.البته عیبهای هم دارد،اول اینکه این سامانه بستگی به دید مستقیم خلبان دارد و شب و اب هوایی بد هدفگیری بسیار سخت میشود، مسئله بعد اینکه از انجای که این سامانه در جلوی در دماغه نصب است تنها می تواسنت روبرو را پوشش دهد از این رو خلبان باید مستقیم به طرف هدف پرواز میکرد تا قفل لیزر نشکند.از این رو در تاکتیک خلبان سوخوی۲۵ یکی از سوخو از فاصله ایمن با لیزری قفل میکرد و دیگری دست به شلیک موشک میزد.همچنین از انجای که این سامانه تنها جلوی هواپیما را پوشش میدهد تنها میتوان با ان موشک لیزری را شلیک کرد نه بمب لیزری(زیرا موشک دارای سرعت زیاد تر از جنگنده بود و بعد از شلیک در روبروی جنگنده پرواز میکرد در محدود لیزر)
ولی ای ۱۰ فاقد هر گونه سامانه نشان گذار لیزری مستقل بود. اگرچه توان حمل بمب لیزری داشت ولی نشان گذاری لیزری توسط یک منبع دیگر انجام میشد مثلا توسط یک واحد زمینی ویا یک هواگرد دیگر
از سال ۲۰۰۱ برخی از ای ۱۰ ها طی ارتقا به غلاف نشان گذار لیزری لیتینیگ برای نشان گذاری و هدایت بمب لیزری شدند و طی ارتقا به نسخه ای ۱۰ سی نیز مجهز به غلاف نشان گذاری لیزری اسنایپر شدند که به ای ۱۰ توان پرتاب موشک و بمب هدایت لیزری را میداد
سوخو۲۵ نیز طی ارتقا به سوخو۲۵ اس ام مجهز به یک دوربین اپتیک به جای مسافت یاب لیزری در دماغه شد که البته مجهز به نشان گذار لیزری نیز بود. از این رو سوخو۲۵ نیز این امکان را یافت که از فاصله دور توسط دوربین هدف را کسب کند و روی ان نشان گذار لیزری انجام دهد ولی همچنان توان درگیر تنها به موشک های هدایت لیزر محدود میشد و توان حمل بمب هدایت لیزری نداشت
در این زمینه اگرچه غلاف های نصب شده روی نسخه های ارتقا یافته ای۱۰ برتر از سامانه نصب شده روی دماغه ای ۱۰ است
همچنین ای۱۰ به غلاف های جنگ الکترونیک چون ای ال کیو ۱۳۱ و ۱۸۱ مجهز می شود ولی سوخو۲۵ تنها یک نوع غلاف جنگ الکترونیک را حمل میکند که ان نیز به ندرت انهم درون خود روسیه دیده شد (حتی به سختی میتوان عکسی از یک سوخو۲۵ با غلاف جنگ الکترونیک دید)
همچنین ای ۱۰ از میانه دهه ۱۹۸۰ مجهز به دوربین دید در شب برای عملیات شبانه بود. البته خلبانان ای ۱۰ حتی از دوربین اپتیکی نسخه دید حرارتی ماوریک هم برای پرواز شبانه استفاده میکردند ولی سوخو۲۵ غیر نسخه ارتقا یافته سوخو۲۵ اس ام دارای دوربین دید در شب نبوده.در کل تا کنون سوخو۲۵ در شب عملیات انجام نداده این در حالی است که ای ۱۰ متخصص شکار شبانه است
در دماغه نشان گذار لیزری سوخو۲۵ به خوبی مشخص است
ای۱۰ دارای همان توپ مشهور گاتیلینگ ۷ لوله ۳۰ م م است. این توپ در واقع بر اساس نقش ای ۱۰ برای انهدام اهداف زرهی ساخته شده. توپ مکانیزمی مشابه توپ ولکان دارد ولی دارای هفت لول است و از مهمات ۳۰ م م با پوکه های ۱۷۳ م م بهره می برد. وزن خالی توپ ۲۸۱ کیلوگرم است ولی با ۱۱۷۴ گلوله وزن سیستم به ۱۸۲۸ کیلوگرم می رسد که ۱۶% وزن خود جنگنده ای ۱۰ است و دارای طول ۵٫۹ متر است و بیشترین سرعت اتش توپ ۴۲۰۰ گلول بر دقیقه است ولی می تواند ان را برای شلیک ۲۱۰۰ گلوله بر دقیقه نیز تنظیم کرد و در کابین برای شلیک تعداد مشخصی گلوله سیوچ کار گذاشته است ولی معمولا برای انهدام اهداف زمینی این خلبان است که هر چقدر لازم بداند گلوله شلیک میکند. خشاب ای ۱۰ ۱۱۷۴ گلوله را در خود جای داده ست
بیشترین سرعت دهانه توپ ۱۰۷۰ متر بر ثانیه است و سه نوع مهمات را با خود می تواند حمل کند که شامل مهمات اورانیومی پی جی یو-۱۴ ، مهمات اتشزا پی جی یو ۱۳ و مهمات تمرینی پی جی یو ۱۵
بهترین زاویه فاصله شلیک ۸۰۰ متر است ولی گفته شده دقت اتش ان در ۱۲۰۰ متری بدین گونه است که ۸۰% گلوله ها در یک مسافت ۱۲ متری پخش می شوند. این مسئله مهم است که نه این توپ بلکه هر توپ دیگری دارای هدفگیری چشمی است و تا زمانی که خلبان نتواند درست هدف را با چشمی ببنید شلیک نیز ممکن نیست . مهمات این توپ توان نفوذ در ۶۹ م م زره در ۵۰۰ متر و ۳۸ م م در ۱۰۰۰ متر را دارد
توپ گاتیلینگ ای۱۰
این نکه بسیار مهم است بر خلاف تبلیغات انجام شده این توپ در جنگ اول خلیج فارس ۱ حتی با مهمات اورانیومی توان نابودی تانکی چون تی ۷۲ را نداشت و تنها تانک های قدیمی چون تی ۵۵ و تایپ ۵۹ و ۶۹ را نابود کرد . این توپ برای نابودی نفربرها و خودرو های زرهی موثر است و امروزه به هیچ عنوان توان نابودی زره تانک ها را ندارد و در همان جنگ خلیج فارس ۱ ای ۱۰ تاندربلت که ۸۰% موشک های ماوریک جنگ را شلیک کرد برای شکار تانک ها وابسته به ماوریک بود و نه توپ ۳۰ م م خود. البته با وجود عدم توان انهدام زره تانک های موجود ولی همچنان این توپ توان تخریب سایت های اتش و تجهیزات روی برجک تانک را دارد . این توپ تنها روی ای ۱۰ نصب شد و با خروج ای۱۰ از خدمت طی دو سال اینده این توپ نیز به تاریخ خواهد پیوست
سوخو۲۵ دارای توپ دو لول ۳۰ م م GSh-30-2 که گلوله های ۳۰ م م با پوکه های ۱۶۵ م م شلیک میکند. سرعت دهانه این توپ ۸۷۰ متر بر ثانیه است و سرعت اتش دو لول روی هم ۳۰۰۰ گلوله بر دقیقه است . سوخو۲۵ تنها ۲۵۰ گلوله حمل میکند که به صورت چشمگیری کمتر از توپ ای ۱۰ است و به عبارتی بیش از یک چهارم ان. این توپ نیز دارای گلوله های اورانیومی است ولی معمولا گلوله های انفجاری حمل میکند. گلوله های انفجاری ان توان نابودی اکثر نفربر ها را دارد ولی قدرت نفوذ ان عملا نصف قدرت نفوذ توپ ای ۱۰ است .برتری توپ ای ۱۰ بر توپ سوخو۲۵ در عداد مشخص است، توپ ای ۱۰ گلوله های قدرتمند تر ، سرعت دهانه بیشتر و همچنین مهمات بیشتری دارد اگرچه سرعت اتش بالای ان روی کاغذ بالاست و توپ دو لول سوخو۲۵ در حالت واقعی رزمی دارای همان سرعت اتش مشابه توپ ای ۱۰ است که معمولا ۲۲۰۰ گلوله بر دقیقه است و حتی بیشتر از ان
توپ سوخو۲۵
نمی توان به توپ سوخو۲۵ ایرادی وارد کرد. توپ ای ۱۰ از روز اول برای نقش ضد زره ساخته شده و از این رو داشتن چنین قدرت نفوذی و حجم مهماتی از جمله الزامات طرح بوده است ولی در طراحی سوخو۲۵ به دلیل عدم نیاز به توپ در نقش ضد زره چنین توانی در نظر گرفته نشده بود. جالب اینکه روسها در همان دوران روی میگ۲۷ توپ گاتیلینگ ۳۰ م م ۶ لول نصب کردند که دارای سرعت اتش ۶۰۰۰ گلوله برد دقیقه بود ولی روسها توپ دو لول روی سوخو۲۵ نصب کردند
در حالی که ای ۱۰ از توپ خود برای حمله به هر هدفی استفاده میکند این نقش را روی سوخو۲۵ راکت اندازها بازی می کنند. سوخو۲۵ توان حمل چندن نوع راکت را دارد و در کل هر نوع راکت هوا پرتاب روسی از ۵۷ م م تا ۳۴۰ م م را دارد . سوخو۲۵ در یک لود سنگین میتواند تا هشت راکت انداز ۳۲ لول ۵۷ م م در مجموع با ۲۵۶ راکت را حمل کند. این راکت از دهه ۱۹۵۰ در خدمت بود و دارای انواع کلاهک انفجار ترکش شونده ویا کلاه های خرج گود ضد زره است . نسخه اچ ایی انفجار قوی ان دارای ۸۰۰ گرم مواد منفجره است و نسخه ضد زره ان توان نفوذ در ۱۳۰ م م زره. از این رو اگرچه سوخو۲۵ توپ با کارایی اونجر ندارد ولی راکت ضد زره با توان نفوذ بیشتر از توپ ای ۱۰ دارد که کلاهک انفجاری ان روی ساختمان و نفرات تاثیر بیشتر دارد . البته راکت ۵۷ م م دقت کمتری نسبت به توپ ای ۱۰ دارد از جمله در برد بالای ۳۰۰ متر دقتش بسیار کمتر از توپ است.
به غیر از این سوخو۲۵ توان حمل تا هشت راکت انداز ۸۰ م م ۲۰ لول اس ۸ با مجموع ۱۶۰ راکت است. اس ۸ در نمونه انفجار شدد دارای کلاهک ۳٫۵ کیلوگرمی است و در نسخه ضد زره بسته به مدل توان نفوذ در ۴۰۰ تا ۷۰۰ م م زره را دارد. این مسئله از انجام مهم است که با در نظر گرفتن برخورد این راکت ها از بالا به برجک و بدنه(چون از بالا شلیک می شود) با چنین توان نفوذی میتواند هر تانکی را نابود کند حتی تانک های مدرن را در حالی که توپ ای ۱۰ چنین توانی را ندارد .
ولی باید این سمئله را گفت که معمولا در یک پرواز معمولی سوخو۲۵ با دو مخزن سوخت خارجی و چهار راکت انداز پرواز میکند و از طرفی با در نظر گرفتن دقت راکتها برای نابودی یک هدف به اندازه یک تانک باید چندین راکت شلیک شود.
از این رو در عملیات بر ضد اهداف زرهی و خودرو ها سبک و تانکهای قدیمی (و نه جدید) ای ۱۰ به توپ و سوخو۲۵ به راکتهای خود وابسته است.
در زمینه دیگر تسلیحاتی
ای ۱۰ دارای ۱۱ جایگاه خارجی شامل چهار جایگاه زیر هر بال و سه جایگاه زیر بدنه است که می تواند ۷۲۰۰ کیلوگرم سلاح حمل کند. در زمینه تسلیحات غیر هدات شونده میتواند در یک لود سنگین تا ۲۲ بمب ۲۲۵ کیلوگرمی مارک ۸۲ ویا ۲۰ بمب خوشه ای را حمل کند اگرچه به صورت معمولا تنها شش بمب حمل میکند زیرا لود سنگین باعث کاهش برد میشود. همچنین میتواند تا چهار لانچر راکت ۷۰ م م ۱۹ لول هایدرا با مجموع ۷۶ راکت را حمل کند. ای ۱۰ معمولا راکت حمل نمی کند دست کم در حالت رزمی واقعی زیرا ترجیه میده از توپش برای پشتیبانی استفاده کند که مهمات های اچ ایی انفجاری هم حمل میکند و دقت بیشتری دارد.
سوخو۲۵ دارای ده جایگاه خارجی است که شامل پنج جایگاه زیر هر بال است که میتواند تا چهار تن سلاح را حمل کند. دو جایگاه که در واقع خارجی ترین جایگاه زیر هر بال است تنها برای حمل موشک ار۶۰ است. این چهار تن مهمات قابل حمل میتواند شامل ۳۲ بمب ۱۰۰ کیلوگرمی(چهار بمب زیر هر جایگاه) ویا ۸ بمب ۲۵۰ کیلوگرمی ویا ۶ بمب ۵۰۰ کیلوگرمی و یا انواع بمب های خوشه ای را شامل باشد .
ولی معمولا سوخو۲۵ با چهار بمب ۲۵۰ و یا ۵۰۰ کیلوگرمی و با دو ویا چهار مخزن سوخت خارجی ویا شش بمب با دو مخزن پرواز میکند ولی سلاح محبوب خلبانان روسی راکت اندازها است
همان طور که گفته شد سوخو۲۵ دو راکت ۵۷ و ۸۰ م م را حمل میکند ولی توان حمل تا ۸ راکت اندارز ۱۲۲ م م اس ۱۳ با مجموع ۴۰ راکت را نیز دارد . دو راکت دیگر نیز سوخو۲۵ حمل میکند که واقعا وحشت انگیز هستند. یکی راکت اس ۲۴ که به صورت تکی حمل می شوند که دارای یک کلاهک ۱۲۳ کیلوگرمی دارد و دیگری راکت اس ۲۵ که دارای یک کلاهک ۱۹۰ کیلوگرمی دارد. این دو راکت قدرت انفجار معادل بمب های ۲۵۰ کیلوگرمی را دارد و برخورد انها حتی در چند متری یک تانک چون لئوپارد ابرامز انها را تبدیل به اهن پاره میکند
هر دو توان حمل موشک هوا به هوای دارند که البته بیشتر برای دفاع از خود است و احتمالا شکار بالگردها. ای ۱۰ میتواند در اخرین جایگاه زیر هر بال تا دو موشک سایدواندر در مجموع چهار موشک حمل کند و جالب اینکه ای ۱۰ دست کم دو بالگرد را در جنگ اول خلیج فارس شکار کرد که البته هر دو مورد با اتش توپ ۳۰ م م بوده است
سوخو۲۵ نیز توان حمل تا چهار موشک ار ۶۰ را دارد . همان طور که گفته شد بیرونی ترین جایگاه زیر هر بال توان حمل موشک ار ۶۰ را دارد که میتواند یک و یا دو ار ۶۰ را یر هر جایگاه حمل کند . در نسخه ارتقا یافته سوخو۲۵ اس ام توان شلیک موشک ار ۷۳ را به دست اورده است
تا اینجا عملا هر دو دست کم در زمینه سلاح غیر هدایت شونده روی کاغذ با هم برابر هستند ولی در زمینه حمل مهمات هدایت شونده چطور؟
سلاح اصلی همیشگی تاندربلت موشک ماوریک است
ماوریک دارای سه سیستم هدایت در مدل های مختلف است. برخی مدل های دارای اپتیک ساده است که برای استفاده در روز مناسب است، برخی نسخه ها دارای دوربین دید حرارتی است که حتی در شب نیز توان کشف هدف وجود دارد و دیگر نسخه لیزری
نسخه اپتیکی با کمک دوربین سر موشک که تصاویر ان درون نمایشگر کابین پخش می شود روی هدف قفل می شود . موشک توان تعقیب خودکار هدف متحرک را نیز دارد و داشتن یک دوربین اپتیک باعث می شود تا بتوان ان را از برد مناسب و در از دستراس پدافند روی هدف قفل کرد . برد موشک ماوریک بسته به مدل بین ۴ تا ۲۳ کیلومتر است ولی برد کشف یک تانک ویا خودروی با دوربین زیر ده کیلومتر می باشد است. ماوریک در نسخه های تولید تنها توان حمل موشک هدایت اپتیکی ویا حرارتی را دارد و نسخه هدایت لیزری را حمل نمی کرد زیرا توان نشان گذاری مستقل لیزری را نداشت الا که یک هواگرد ویا یک واحد زمینی برای ان نشان گذاری میکرد .
ماوریک دارای دو کلاهک جنگی است ، یکی ۵۷ کیلوگرمی و دیگری ۱۳۶ کیلوگرمی بسته به مدل. کلاهک ۵۷ کیلوگرمی برای نابودی یک تانک خوب است ولی یک ساختمان خیر و نسخه ۱۳۶ کیلوگرمی اگرچه بسیار قویتر است ولی معمولا در این نقش استفاده نمی شود(دست کم برای تاندربلت)
کار با ماوریک بسیار راحت است وکشف و قفل روی هدف با ان بسیار ساده است و بسیار اطمینان پذیر است و میتوان با ان به اهداف متحرک و ثابت حمله کرد و دست کم نسخه های با کلاهک ۱۳۶ کیلوگرمی توان انفجاری بیش از موشک بمب مارک ۸۲ را دارند
ای ۱۰ میتواند شش موشک ماوریک را حمل کند
ای۱۰ و ماوریک
بعد از ارتقا ای ۱۰ ای به ای ۱۰ سی(البته کمتر از ۲۰۰ فروند) این پرنده توان حمل غلاف نشان گذاری اسنایپر ویا لیتینیگ را یافت که به ان اجازه پرتاب بمب های هدایت لیزری را می دهد. ای ۱۰ میتواند تا شش بمب هدایت لیزری جی بی یو۱۲ را حمل کند. همچنین در این ارتقا ای ۱۰ مجهز به یک انتن جی پی اس شد که به ان توان حمل بمب هدایت ماهواره ای ۲۲۵ کیلوگرمی ویا ۹۰۰ کیلوگرمی را میدهد. از این رو توان واقعی تهاجمی ای۱۰ بعد از سه دهه خدمت به دست امد
ولی سوخو۲۵
این هواپیما به دلیل نداشتن نمایشگر درون کابین تنها موشک هدایت لیزری حمل میکند . همان طور که گفته شده به دلیلی محدودیت نشان گذار لیزری روی دماغه تنها توان حمل موشک هدایت لیزری را دارد و نه بمب . دو نوع موشک هدایت لیزری را سوخو۲۵ حمل میکند. یکی خا ۲۹ و دیگری خا ۲۵. موشک خا۲۵ برای سوخو۲۵ همان حکم ماوریک برای ای ۱۰ را دارد. این موشک ده کیلومتر برد و یک کلاهک ۱۰۰ کیلوگرمی دارد . سوخو۲۵ نسخه هدایت لیزری با برد ۱۲ کیلومتر و نسخه ضد رادار با برد ۶۰ کیلومتر را میتواند حمل کند. توان حمل موشک ضد رادار توانی است که ای ۱۰ ندارد ولی سوخو۲۵ دارد اگرچه چندان هم از این توان استفاده نکرده است
ولی توان خا۲۵ را نمی توان با ماوریک یکی دانست دست کم روی سوخو۲۵٫ زیرا سامانه نشان گذار لیزری سوخو۲۵ چشمی عمل میکند و نمی توان اهداف را از دور کشف کند(کاری که دوربین اپتیکی با قابلیت درشت نمایی ماوریک میتواند بکند) و از طرفی سوخو۲۵ با سامانه نشان گذاری خود تنها توان درگیر در روز و با اهداف ثابت را دارد ولی ماوریک توان درگیری با اهداف متحرک به دلیل توان تعقیب اهداف متحرک را مانند یک تانک ویا خودردی را دارد که توان بسیار مهمی است و از طرفی ماوریک در نسخه های دارای سامانه دید حرارتی توان درگیر شبانه را دارند. داشتن غلاف چون اسنایپر و لیتینیگ توان بیشتری را نیز در رزم شبانه به این پرنده داده است
ولی برای حمله به اهداف مستحکم مانند ساختمان ها بزرگ و یا اشیان های بتونی موشک خا ۲۹ گزینه مناسب تری است . این موشک با برد ۱۲ کیلومتر دارای دو نسخه اپتیکی و لیزری است ولی سوخو۲۵ تنها نسخه لیزر را حمل می کند. این موشک دارای یک کلاهک افنجار شدید ۳۲۰ کیلوگرمی است که بیشترین مواد منفجره را در بین سلاح های موجود سوخو۲۵ را دارد حتی بیشتر از بمب فاب ۵۰۰ کیلوگرمی. تنها مشکل این دو موشک این است که به دلیل سیستم هدفگیری چشمی سایت نشان گذار لیزری سوخو۲۵ که برد اتش را به برد چشم محدود میکند باعث میشد که برد درگیر واقعی با این سلاح به زیر ۳ کیلومتر برای یک تانک و زیر ده کیلومتر و یا حتی ۷ کیلومتر برای یک ساختمان کاهش دهد
البته نسخه ارتقا یافته سوخو۲۵ اس ام میتواند برای کشف هدف و قفل موشک خا۲۵ و یا خا ۲۹ از دوربین اپتیکی دماغه استفاده کند ولی همچنان در تعقیب هدف متحرک و درگیر شبانه پاینتر از ای ۱۰ است
در ارتقا سوخو۲۵ به نسخه سوخو۲۵ اس ام هیچ سلاح جدید روی ان هماهنگ نشد و سوخو۲۵ تی و سوخو۳۹ که ارتقا یافنند و طیف وسیعی از سلاح ها را حمل میکنند نیز به تولید انبوه نرسیدند
سوخو۲۵ هیچ گونه بمب هدایت شونده ای حمل نمی کند و حتی در نسخه اس ام . از این رو ای ۱۰ دست کم در نسخه ارتقا یافته ای ۱۰ سی برتری زیادی به سوخو۲۵ دارد از جمله اینکه ای ۱۰ توان حمل بمب های هدایت لیزری و هدایت ماهواره ای را دارد.
از این رو در کل در زمینه تاثیر گذاری تسلیحاتی باز برتری با ای ۱۰ است
سوخو۲۵ و موشک خا۲۵٫سوخو می تواند چهار خا۲۵ و یا خا ۲۹ حمل کند
سئله بعدی برد است.
ای ۱۰ دارای سوخت داخلی به میزان ۴۸۶۴ کیلوگرم است و سوخو۲۵ عدد ۳۵۰۰ کیلوگرم . ولی به دلیل مصرف سوخت کمتر موتورهای توربوفن ای ۱۰ برد انتقالی ان با سوخت داخلی عدد ۲۸۰۰ کیلومتر است که این میزان برای سوخو۲۵ عدد ۱۹۵۰ کیلومتر است.
هردو دارای توان حمل مخزن سوخت خارجی هستند. ای ده میتواند تا دو مخزن سوخت خارجی بزرگ هر یک با ظرفیت ۲۲۷۲ لیتر را حمل کند که برد انتقالی ان را به ۴۰۰۰ کیلومتر می رسد و سوخو۲۵ نیز می تواند دو مخزن سوخت خارجی هرکدام با ۱۱۵۰ لیتر سوخت حمل کند که برد انتقالی ان را به ۲۵۰۰ کیلومتر و با چهار مخزن سوخت به ۳۰۰۰ کیلومتر می رساند . پس مشخص است برد انتقالی سوخو۲۵ بسیار کمتر است ولی در یک پروازی رزمی چگونه است؟
در یک پرواز رزمی ای ۱۰ با توپ پر و چهار موشک ماوریک و دو مخزن سوخت خارجی زیر ۵۰۰ کیلومتر و برد رزمی سوخو۲۵ با چهارت تن سلاح و دو مخزن سوخت (مثلا چهار بمب ۵۰۰ کیلوگرمی) در ارتفاع بالا دارای برد ۷۵۰ کیلومتر و در ارتفاع پایین دارای برد ۴۰۰ کیلومتر است و در صورت تجهیز به چهار راکت انداز و دو مخزن سوخت دارای برد ۱۰۰۰ کیلومتر است. برد هر دو تقریبا مشابه هم است ولی این مسئله را نباید فراموش کرد که ای۱۰ با یک توپ با ۱۱۷۰ گلوله ۳۰ م م و دو تن سلاح دارای همان بردی است که سوخو۲۵ با دو تن سلاح و ۲۵۰ گلوله برای توپ خود است
همچنین این نکته نیز مهم است که ای ۱۰ توان سوختگیری هوایی دارد ولی سوخو۲۵ خیر
هر دو این جنگنده ها سابقه درخشانی دارند. اگرچه ای ۱۰ به هیچ کشوری صادر نشد در واقع هیچکس ان را نخواست اکثر کشورها رفتند و یک جنگنده چند منظوره را خریدند تا یک جنگنده پشتیبانی کند رو ولی سوخو۲۵ اقبال بیشتری داشت و در ۳۰ کشور جهان به خدمت گرفته شد و همچنان هم در خدمت است. در واقع سوخو۲۵ اگرچه نسبت به ای ۱۰ پر هزینه تر است ولی در کل جنگنده بسیار ساده ارزان و خوش دستی است و دارندگان ان همچنان ان را در خدمت نگه داشته اند زیرا هم در نقش تهاجمی و هم پشتیبانی همچنان موثر است و حتی برخی کشورها مانند گرجستان ان را ارتقا نیز داده اند.
ای۱۰ در جنگ اول خلیج فارس با شکار انبوه از خودرو های زرهی عراقی خوش درخش البته چهار فروند ان نیز از دست رفت. البته نمی توان نادید گرفت که ای۱۰ این موفقیت را در نبود پدافند هوایی و نیروی هوایی عراق به دست اورد. سوخو۲۵ نیز در افغانستان و بعدها در چندین جنگ بسیار خوب درخشید تا انجایی که با وجود قطع تولید بعد از فروپاشی شوروی به دلیل ماندن خط تولید ان در گرجستان وقتی روسها در سال ۲۰۰۸ با همان گرجستان درگیرش شدند سوخو۲۵ انجنان خوب ظاهر شد که برخی در روسیه را به فکر سرپا کردن خط تولید جدیدی برای این هواپیماانداخت ولی در نهایت طرح یاک۱۳۰ جای ان را گرفت و احتمالا طی یک دهه اینده نسخه های از یاک ۱۳۰ جای ان را خواهد گرفت ولی دست کم تا ۲۰ سال اینده این جنگنده در خدمت روسها باقی نماند ولی در دیگر کشورها خدمت خواهد کرد.
ولی ای۱۰ قرار بود سال ۲۰۱۶ از خدمت خارج شود که یک برنامه برای کاهش هزینه دفاعی امریکا بود ولی بسیار در پنتاگون معتقدند که ای ۱۰ را قرار است با چه چیزی جایگزین کنند؟ ایا اصلا جنگنده ای با هزینه عملیاتی ای ۱۰ و کارایی ان در نقش پشتیبانی هوایی در امریکا است. این سوالات و عدم توانایی اف۳۵ای که قرار بود جایگزین ای ۱۰ شود باعث شد تا فعلا ای ۱۰ در خدمت باقی بماند.
ای۱۰ از نظر فناوری های چون موتور و الکترونیک برتر از سوخو۲۵ است. این برتری همان عقب ماندگی شوروی به میزان حدود یک دهه از امریکا را نشان می دهد و همچنان ادمه دارد. این تفاوت را در قیاس سوخو۲۷ با اف۱۵ و یا میگ۲۹ با اف۱۶ هم قابل دیدن است. با وجود این سوخو۲۵ برای حملات به اهداف ثابت میدان جنگ و یا به عنوان یک جنگنده تهاجمی موثر تر انهم در روز روشن است ولی ای ۱۰ در نقش پشتیبانی هوایی نزدیک و استفاده خط مقدم تاثیر پذیری بیشتری دارد
| نام | ای ۱۰ | سوخو۲۵ |
| طول | ۱۶٫۲۶ متر | ۱۵٫۵۳ متر |
| ارتفاع | ۴٫۴۷ متر | ۴٫۸۰ متر |
| وزن خالی | ۱۱۳۲۱ کیلوگرم | ۹۸۰۰ کیلوگرم |
| بیشترین وزن برخاستن | ۲۳۰۰۰ کیلوگرم | ۱۷۶۰۰ کیلوگرم |
| موتور | دو دستگاه موتور توربوفن تی اف ۳۴ | دو دستگاه موتور توربوجت ار ۱۹۵ |
| قدرت موتور | هر موتور ۹۰۶۵ پاوند | هر موتور ۹۹۲۱ پاوند |
| بیشترین سرعت | ۷۰۶ کیلومتر بر ساعت | ۹۷۵ کیلومتر بر ساعت |
| سرعت کروز | ۵۶۰ کیلومتر بر ساعت | ۸۵۰ کیلومتر بر ساعت |
| برد انتقالی | ۴۱۵۰ کیلومتر | ۲۵۰۰ کیلومتر |
| برد رزمی با ۴ تن مهمات | ۴۶۰ کیلومتر | ۷۵۰ کیلومتر |
| ارتفاع پروازی | ۱۳۷۰۰ متر | ۷۰۰۰ متر |
| مهمات | ۱۱ جایگاه خارجی | ۱۱ جایگاه خارجی |
| وزن مهمات | ۷۲۶۰ کیلوگرم | ۴۴۰۰ کیلوگرم |
| موشک لیزری | دارد | دارد |
| موشک اپتیکی | دارد | ندارد |
| بمب لیزری | دارد | ندارد |
| بمب هدایت ماهواره ای | دارد | ندارد |
| سلاح ضد رادار | ندارد | دارد |
منبع : http://jangaavaran.ir/%D9%82%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%88%D8%AE%D9%88-25-%D9%81%D8%B1%D8%A7%DA%AF-%D9%81%D9%88%D8%AA-%D9%88-a-10-%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D9%88%D9%84%D8%AA/
تسلیحات هوا به زمین موجود در نیرو های مسلح جمهوری اسلامی ایران 
توانایی نیروی هوایی ایران در سال 1999 میلادی 
ایران کدام عضو اس- 300 را تحویل گرفته است؟ +عکس 
مقایسه بین دو جنگنده روسی mig 29 - su 27 
معرفی جنگنده چند منظوره لاوی رژیم صهیونیستی 
معرفی بالگرد تهاجمی Z-10 ؛ بالگرد تهاجمی ارتش چین _Mirage_5MA_Elkan_Lofting-6.jpg "معرفی جنگنده ميراژ 5 سراب ؛ جنگنده ضربتی شرکت داسو")
معرفی جنگنده ميراژ 5 سراب ؛ جنگنده ضربتی شرکت داسو 
بخش دوم / هلیکوپترهای نازی در جنگ جهانی دوم 
قاهر اف 313 , هواپیمای فوق سبک رزمی یا اثباتگر فناوری جنگنده نیمه سنگین؟ .jpg "بخش دوم و پایانی / برفراز آسمان چرنوبیل مروری فاجعه اتمی شوروی !")
بخش دوم و پایانی / برفراز آسمان چرنوبیل مروری فاجعه اتمی شوروی !
بخش نخست / برفراز آسمان چرنوبیل مروری فاجعه اتمی شوروی !
نبرد کوهستان روباه وحشی،نخستین رویارویی ارتش چنگیز خان در برابر چین !
گزارشی تاریخی از جنگ هوایی بر فراز ناگورنو – قره باغ ، 1988 تا 1994 / بخش دوم
گزارشی تاریخی از جنگ هوایی بر فراز ناگورنو – قره باغ ، 1988 تا 1994 
قسمت اول / معرفی کامل تانک مرکاوا ارابه رژیم صهیونستی / شامل تمامی نسخه ها !
قسمت دوم/معرفی کامل تانک مرکاوا ارابه رژیم صهیونستی / نسخه ها متفاوت !
امپراتوری رومانوف از شورش دکابریست ها تا ترور آلکساندر
معرفی تپانچه ماوزر سی ۹۶ 
شکار داعش
بخش پایانی / جنگ های روسیه – ژاپن 
بخش نخست / جنگ های روسیه – ژاپن ؛ طلوع امپراتوری آفتاب.jpg "ماجرای جالب سروان قلابی ارتش آلمان")
ماجرای جالب سروان قلابی ارتش آلمان
معرفی تجهیزات نیروی زمینی ارتش عربستان صعودی
مردم به خاک افتاده ی ژاپن
معرفی سلاح Ak 47 (کلاشینکف) / هولناک ترین سلاح هجومی در تاریخ+تصاویر+ویدیو
آموزش و تربیت تک تیرانداز از ابتدا تا انتها /قسمت اول !
آشنایی با رشته مهندسی برق قدرت /وضعیت درآمد+آینده شغلی+دروس تخصصی !
بررسی موردی عملیات نیروهای متحد ما در جنگ سوریه
معرفی تانک Oplot-M، بازگشت تانک T-84 به میدان نبرد !
معرفی کامل بالگرد مخوف آپاچی (AH-64 Apache)،برترین هلیکوپتر تهاجمی دنیا ! 
معرفی زیر دریایی کلاس تایفون(Submarine Typhoon) /بزرگترین زیردریایی جهان ! 
معرفی سلاح کمری مشهور دیزرت ایگل
معرفی سلاح کمری برتا (m9 beretta) / سلاح کمری محبوب ارتش آمریکا
معرفی برترین تک تیراندازان تاریخ / از مرگ سفید تا شیطان رمادی
کلاشنیکف به سبک آمریکایی !
ماسکی که ناپلئون هنگام مرگ به صورت داشت
آشنایی با موشک های 5 اینچی هوا به سطح FFARs !
بخش پایانی / جنگ 1965 پاکستان - هند (آتش بس) !
آشنایی با توپ خودکششی Arjun Catapult ارتش هند !
آشنایی با جنگنده F-4 Phantom II،شبح آسمان ها !
عاشقانهي سه پادشاهي/قسمت دوم - چن گونگ، نابغهاي كه زود از سائو سائو جدا شد!
پدافند هوایی ایران در تقابل با میگ 25 های عراق !
نقش ماموران مخفی در هنر جنگ
از اوج تا سقوط روباه صحرا