میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

صحنه هدف قرارگرفتن اسکاد عراقی توسط نیروهای ائتلاف در جنگ خلیج فارس 1990-1991

اسکاد بی در عراق

عراق اندكي پس از مصر تيپ موشكي اسكاد بي را راه اندازي كرد. با آغاز جنگ با ايران در 1980 ، تيپ 224 عراق تعدادي حملات پراكنده انجام داد ولي اكثر حملات عليه اهداف ايراني توسط نيروي هوايي عراق انجام شد. نيروي هوايي عراق يكي از ناكارآمدترين نيروهاي رزمي در تاريخ نظامي اخير بوده، و لذا هنگامي كه نيروي زميني عراق در 1983 در وضعيت بن بست قرار گرفته بود، تيپ 224 مامور به انجام حملاتي عليه اهداف ايراني عمدتا شهري از خط جبهه ها شد.

اين موشك R-17E كه در سال 1991 توسط تيپ 224 عراق شليك شده، پس از آنكه توسط موشك پاتريوت توپخانه دفاع هوايي 3/43d ارتش آمريكا مورد اصابت قرار گرفت، به صورت تخريب شده در عربستان سعودي ديده مي شود. اين موشك در مسير برگشت دچار شكست شده و در اينجا قسمت بدنه آن شامل مخزن اكسيدايزر و قفسه موتور مشاهده مي شود

حملات موشكي به شهرهاي ايران، اين كشور را وادار به واكنش متقابل كرد و در 1982 ليبي توافق كرد كه علاوه بر تحويل دو فروند سكوي پرتاب 9P117 و حدود 20  فروند موشك، به سپاه پاسداران انقلاب اسلامي آموزش نيز بدهد. نخستين موشك اسكاد ايران توسط واحد موشكي خاتم الانبياء سپاه پاسداران در ساعات اوليه 12 مارس 1985 عليه كركوك شليك شد.

ايران طي ماه ژوئن 1985 ،13فروند موشك ديگر به سمت بغداد شليك كرد و در مقابل عراق نيز حملات موشكي عليه دزفول و باختران انجام داد. صدام حسين از حملات موشكي عليه بغداد بسيار خشمگين شده بود، به ويژه آنكه برد موشك R-17E عراق به اندازه اي نبودكه بتواند به تهران برسد. اتحاديه شوروي نيز در برابر تلاشهاي عراق براي خريد موشكهاي برد بلندتر روي خوش نشان نداد، از اينرو، عراق پروژه اي را براي ارتقاء برد موشك R-17E خود آغاز كرد.

جنگ شهر ها

اين كار با بزرگ كردن مخازن سوخت موشك استاندارد R-17E براي افزايش 985 كيلوگرم پيشرانه و در عين حال كاهش وزن كلاهك به اندازه 335 كيلوگرم انجام شد. نام موشك جديد، برگرفته از نام پيشواي شهيد شيعيان، امام حسين (ع)، الحسين ناميده شد. آزمايش پروازي آن در فوريه 1987 آغاز شد و نخستين آزمون پرتابي كاملا موفق آن در 3 آگوست 1987 با دستيابي به برد 650 كيلومتر در مقايسه با برد بيشينه 300 كيلومتر موشك R-17E انجام شد.

در ابتدا، موشكهاي الحسين با اوراق كردن ديگر موشكهاي اسكاد به دست مي آمد كه براي توليد هر موشك الحسين بايد سه فروند موشك اسكاد مصرف مي شد. پروژه تجهيزات
توليدي در تاجي با جايگزيني برخي از قطعاتي كه توليد داخل عراق بود، اين نسبت را به يك به يك رساند. پس از خرید118فروند موشك R-17E از اتحاديه شوروي در 1988 ، عراق توانست حدود 250 فروند موشك الحسين بسازد.

موتور موشک های الحسین و العباس


مکانی که مورد اثابت موشک الحسین قرار گرفته است:

دوره دوم حملات موشكي « جنگ شهرها »  در 29 فوريه 1988 آغاز شد كه در آن اغلب حملات موشكي به سمت تهران انجام شد، تاثير مخرب رواني چشمگيري بر شهرنشينان تهراني داشت و در اوايل بهار حدود يك چهارم از جمعيت 10 ميليوني اين شهر از محل سكونت خود به بيرون از شهر مهاجرت كردند.
 

ايران براي تلافي جويي دوران سختي را مي گذراند، چراكه اتحاديه شوروي، ليبي را تحت فشار گذاشته بود تا ارسال موشك به ايران را متوقف كند. ايران نيز متوجه كره شمالي شد كه نسخه بدون پروانه اي از موشك R-17E را تحت عنوان هواسونگ 1 توليد مي كرد. در0 2 آوريل 1988 طرفين درگير در جنگ توافق كردند كه حملات موشكي را متوقف كند، ولي عراق خود را به عنوان برنده اين بخش از جنگ محسوب مي كرد، چراكه به زعم او، حملات موشكي ايران را به حضور در پاي ميز صلح وادار كرده بود.

موشک العباس

عراق به توسعه موشكهاي بهينه سازي شده اسكاد پس از پايان جنگ ادامه داد، از جمله مي توان به توسعه موشك العباس با برد ارتقاء يافته 860 كيلومتر و موشك الحجاره با كلاهك بتني براي نفوذ در اهداف تقويت شده اي مانند تاسيسات هسته اي ايران يا اسرائيل اشاره كرد. جالب ترين محصول برگرفته از اسكاد، موشك ماهواره بر العبيد بود كه شامل 5 بدنه موشك الحسين بوده كه در كنار يكديگر مرحله اول اين موشك را تشكيل مي داد و مرحله دوم آن يك بدنه ديگري از موشك الحسين بود.

العباد دارای بردی 2000 کیلومتری و کلاهکی 750 کیلوگرمی بوده که توانایی حمل مواد منفجره و شیمیایی بوده،به احتمال زیاد به خاطر عمر بسیار کوتاهش نگذاشته است که تحقیقاتی بر روی کلاهک میکربی صورت بگیرد.این موشک از هدایت اینرسیایی بهره می برده که دقت آن را بسیار پایین می آورده است،دقت آن چیزی در حدود چند کیلومتر بوده است.طول العباد 23 متر،قطر2.3 متر و وزن پرتاب 48 تن داشته است.

موشک العابد با 2000 کیلومتر برد

اين پروژه بسيار فراتر از بضاعت فني محدود مهندسين عراقي بود و لذا اندكي پس از پرتاب در 5 دسامبر1989 ، پروژه ملغي گرديد.

عراق سكوهاي پرتاب خود، شامل الوافد كه در اين تصوير ديده مي شود را براي تيپ 220 توسعه داد. اين سكوي نيم-كِشنده از يك كاميون تجاري به عنوان خودرو محرك بهره مي گرفت

كارخانجات عراق نيز سعي مي كردند تا نسخه هايي از موشك اسكاد را توليد كنند، ولي به دليل دشواري ساخت برخي از مجموعه هاي پيچيده از قبيل توربوپمپ موتور و ژيروسكوپهاي هدايت، قادر به توليد همه اجزاي موشك نبودند. علاوه بر كار بر روي موشكهاي بهينه شده، مهندسين عراقي سعي كردند كه با ساخت سكوهاي پرتاب جديد، توان موشكي اين كشور را گسترشدهند.

دو نوع سكوي پرتاب متحرك طراحي شد، سكوي نيم-كششي الوافد و سكوي ساده تر النداء. توليد چهار فروند سكوي پرتاب النداء پيش از آغاز جنگ خليج فارس تكميل شد و براي تجهيز تيپ جديد 223 اختصاص يافت. نوع ساده اي از سكوي عمودساز ثابت نيز طراحي شد و حدود 30 فروند از اين سكوهاي ثابت به پايگاه هاي هوايي بيابان غربي عراق براي مقابله با اسرائيل اعزام شد.

در زمان تهاجم عراق به كويت در آگوست 1990 ، تيپ 224 براي مقابله با هرگونه اقدام نظامي اسرائيل عليه تاسيسات موشكي و هسته اي عراق، به ناحيه 4 در بيابان غرب اين كشور اعزام شد. تيپ 223 در سپتامبر 1990 فعال شد ولي تنها با چهار سكوي پرتاب النداء تجهيز شد. هنگامي كه ايالات متحده آمريكا و نيروهاي ائتلاف، عمليات توفان صحرا را در 17 ژانويه 1991 آغاز كردند، سايتهاي سكوهاي ثابت تكميل نشده در پايگاه هاي ناحيه 4 جزو نخستين اهداف حمله هوايي بودند.

اسرائیل بعد از هدف قرار گرفته شدن توسط بعثی ها در جنگ خلیج فارس

تيپ 224 در ناحيه بيابان غربي پراكنده شد و دستوراتي مبني بر انجام حملات موشكي عليه اهدافي در اسرائيل را دريافت كرد. نخستين حملات موشك الحسين عليه تل آويو و حيفا توسط تيپ 224 آغاز شد، ولي تنها تلاش براي پرتاب موشك از سكوهاي پرتاب جديد النداء تيپ 223 دچار شكست شد.

در 20 ژانويه، تيپها پراكنده شدند و حملات موشكي عليه عربستان سعودي از سايتهايي در جنوب عراق آغاز شد. در مجموع، طي چند هفته بعد، 93 فروند موشك عمدتا توسط تيپ 223 شليك شد كه حداقل 42 فروند آنها عليه اسرائيل و 46 فروند عليه عربستان سعودي و كويت بود.

پاتریوت (MIM-104)

نبرد موشكي عراق به طور حائز اهميتي، نخستين جنگ موشك عليه موشك در جهان بود. ارتش آمريكا آتشبارهاي پاتريوت MIM-104 را براي دفاع هوايي در عربستان سعودي و اسرائيل اعزام كرد و نيروهاي اسرائيل در مراحل اوليه به كارگيري پاتريوتهاي خود بودند.

اين نقشه نواحي عملياتي تيپ 224 عراق را در جنگ خليج فارس در 1991 نشان مي دهد

سامانه پاتريوت اساسا به عنوان سلاح ضدهواپيما طراحي شده بود، اما در اواسط دهه 1980 ، اين سامانه اصلاح شد تا آتشبارهاي پاتريوت بتواند از سايتهاي خود در برابر موشكهاي بالستيك كوتاه برد شوروي مانند توچكا SS-21  دفاع كند. سامانه PAC-1 (توانمندي ضدموشك-تاكتيكي پاتريوت-1) يك اقدام نرم افزاري بود كه به رادار پاتريوت امكان رهگيري و درگير شدن با موشكهارا مي داد، در حاليكه PAC-2 حاوي يك كلاهك تركشي جديد بود كه براي مقابله با پوسته كلاهكهاي تقويت شده مناسب تر بود.

نخستين درگيري پاتريوت با موشك اسكاد در شب 18 ژانويه شروع شد و طي چند هفته بعد ادامه يافت. پاتريوت هيچگاه براي دفاع نواحي در برابر موشكهاي بالستيك با سرعت الحسين طراحي نشده بود و اينكه بتواند با اين موشكها درگير شود يك صحه گذاري مطمئن براي قدرت طراحي پاتريوت محسوب مي شد. يكي از مشكلات اصلي درگيري با موشك الحسين، طراحي ضعيف اين موشك عراقي بود. با طويل كردن بدنه موشك، اين موشك در ورود به جو ناپايدار شده و در برخورد با لايه هاي جو به چند تكه تقسيم مي شد.

آتشبارهاي پاتريوت نيز به جاي مواجهه با يك هدف، با توده اي از خرده ها و تكه ها مواجه مي شدند كه بايد يكي از اين اجزاء و تكه ها را براي حمله به آن انتخاب مي كردند. بزرگترين قطعات احتمالا عبارت بوده است از كلاهك، مخزن سوخت و قفسه انتهايي موتور و اين اجزا بعضا توسط چندين موشك پاتريوت مورد حمله قرار مي گرفت. رادارهاي پاتريوت 88 فروند موشك اسكاد را شناسايي كردند ولي تنها 53 فروند آنها وارد مناطقي شدند كه با آتشبارهاي پاتريوت محافظت مي شد.از اين تعداد 51 فروند مورد هدف قرار گرفت و بر اساس برآورد ارتش آمریکا، 27 فروند آنها با موفقيت مورد اصابت قرار گرفته، يعني كلاهك تخريب شده، مواد منفجره آنها در اثر تخريب پوسته تاحدي سوخته است يا بدنه موشك از مسير منحرف شده است.

منتقدين بعدها در مورد اين ارزيابيها ابراز ترديد كردند چراكه حتي زماني كه موشك پاتريوت درون توده تكه ها منفجر مي شد، 1800 كيلوگرم از تكه هاي موشك مهاجم هنوز با سرعتهاي بسيار بالا به زمين برخورد مي كردند كه صرف نظر از اينكه آيا كلاهك موشك اسكاد منفجر مي شد يا نه، تخريب قابل توجهي ايجاد مي كرد. مناقشه هاي متعاقب آن در مورد عملكرد پاتريوت به عنوان يك اهرم فشار در دست منتقدين برنامه دفاع موشكي راهبردي جنگ ستارگان آمريكا محسوب مي شد.

صرف نظر از ويژگيهاي فني اين اختلاف نظرها، استفاده از موشكهاي پاتريوت براي عربستان سعودي و اسرائيل يك عامل دلگرم كننده مهم محسوب مي شد، و نقش سياسي خود را نيز به خوبي ايفا كرد چراكه حمله متقابل اسرائيل در پاسخ به حملات موشكي عراق مي توانست تاثير بسيار مخربي بر اتحاد ميان نيروهاي ائتلاف بر ضد عراق بگذارد.

عراق سكوهاي ثابت پرتاب متعددي براي موشك الحسين در ناحيه بيابان غربي براي رويارويي با اسرائيل احداث كرد. هيچ يك از اين سكوها در زمان عمليات توفان صحرا در ژانويه 1991 عملياتي نبودند و اغلب آنها توسط حملات هوايي نيروهاي ائتلاف مورد اصابت قرار گرفتند. اين تصوير مربوط به يكي از اين سايتها است كه با دوربين شناسايي جنگنده اسكادران 32( F-14a) عكس برداري شده است

استفاده از موشكهاي اسكاد توسط عراق، جذابيت موشكهاي بالستيك تاكتيكي براي ارتشهاي كشورهاي در حال توسعه را نشان مي دهد. نيروهاي مسلح متعارف آنها تقريبا در برابر ارتشهاي درجه اول در ميدان نبرد ناتوان بودند، اما در اختيار داشتن تعداد كافي از موشكهاي بالستيك مي تواند عليرغم پايين بودن ارزش نظامي آنها، منجر به فشار مضاعف سياسي شود.

اثبات شد كه مورد اصابت قرار دادن سكوهاي پرتاب متحرك، بسيار دشوار است و بخش زيادي از تلاشهاي نيروهاي هوايي ائتلاف براي بمباران سكوهاي 9P117 عراقي دچار شكست شد و پس از انجام 1500 حمله هوايي حتي يك سكوي متحرك نيز مورد اصابت قرار نگرفت.

با پايان جنگ خليج فارس در 1991 ، نيروهاي ائتلاف عراق را مجبور كردند كه فروندهاي باقيمانده موشكهاي اسكادرا نابود كنند، البته اين موضوع زمينه اي براي مشاجرات دهه بعد شد، زيرا در خصوص آنكه عراق اين كار را انجام داده باشد ترديد ايجاد شد.

پایان قسمت پنجم

ادامه دارد...