میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

بخشی از جنگ های عثمانیان در اروپا

زمان : 25 سپتامبر 1396

مکان : نیکوپولیس ، بلغارستان

نتیجه : پیروزی قاطع امپراتوری عثمانی

نبرد نیکوپولیس در 25 سپتامبر 1396 میلادی درگرفت و طی آن سپاهیان عثمانی یک ارتش مرکب از متحدان مجار ، بلغار ، والاشیایی ، فرانسوی ، بورگوندی و آلمانی  را ،که توسط نیروی دریایی ونیز پشتیبانی می شدند، به کلی منهدم کردند . در ادامه ی نبرد، عثمانیان دژ نیکوپولیس در کرانه دانوب را از محاصره رها کرده و به عمر امپراتوری دوم بلغارستان پایان دادند . به نبرد نیکوپولیس گاهی جنگ صلیبی نیکوپولیس هم گفته می شود ، زیرا آخرین درگیری بزرگ  با انگیزه های دینی در قرون میانه هم محسوب می گردد .

پیش زمینه

درگیری های صلیبی زیادی طی قرن 14 میلادی از طرف شاهان و شهسواران صورت گرفت . آخرین این درگیری ها حمله به تونس در سال 1390 بود . همچنین در شمال اروپا و در ساحل بالتیک جنگ های ادامه داری در جریان بود . با پیروزی در نبرد کوزوو در سال 1389 ، عثمانیان بخش اعظم بالکان را فتح کردند و قلمرو امپراتوری بیزانس را به نواحی اطراف قسطنطنیه محدود ساختند .  به دنبال این فتوحات ، قسطنطنیه بارها توسط عثمانیان محاصره شد ( سال های 1390 ،1395 ، 1397 ، 1400 ، 1411 ، 1422 ) و سرانجام در سال 1453 به دست محمد دوم ، سلطان جوان عثمانی افتاد .

 در سال 1390 ، ایوان شیشمان ،تزار بلغارستان، پایتخت موقت خود ،شهر نیکوپولیس، را به عثمانیان باخت. در همین حال برادر او ، ایوان اسراتسیمیر ، هنوز شهر ویدین را در دست داشت اما به خراج گزار عثمانیان تبدیل شده بود. در چشم اشراف بلغار و حاکمان مستقل بالکان، جنگ صلیبی  بخت بزرگی برای تغییر روند فتوحات عثمانی و رهاساختن بالکان از حاکمیت اسلامی بود. به علاوه، مرز میان اسلام و مسیحیت اکنون به آرامی در حال حرکت به سوی پادشاهی مجارستان بود. پادشاهی مجارستان در حال تبدیل شدن به جبهه ی درگیری بین این دو مذهب در اروپای شرقی بود و در معرض تهدید حمله عثمانیان قرار داشت. جمهوری ونیز از سلطه ی عثمانیان بر بالکان ،که شامل قلمروهای ونیزی  موریا و دالماسی نیز می شد، به شدت هراس داشت . این امر باعث کاهش کنترل ونیزیان بر دریاهای آدریاتیک ، ایونی و اژه می شد . از طرف دیگر جمهوری جنوا هم در این اندیشه بود که اگر عثمانی بتواند کنترل رودخانه دانوب و تنگه های بسفر و داردانل را دست گیرد، بر تمامی مسیرهای بازرگانی میان اروپای شرقی و دریای سیاه مسلط خواهد شد. این امر تهدیدی جدی برای مستعمره های جنوا در ساحل دریای سیاه مانند کافا ، سینوپ و آمسرا محسوب می شد . جنوایی ها هم چنین کنترل قلعه گالاتا در شمال منطقه شاخ طلایی ( قرن الذهب ) قسطنطنیه را دست داشتند . بایزید این قلعه را در سال 1395 محاصره کرده بود .

در سال 1394 ، پاپ بونیفاکیوس نهم ، جنگ صلیبی جدید بر ضد ترکهای عثمانی اعلام کرد . اما در این زمان انشقاق مذهبی در غرب اروپا باعث به وجود آمدن دو پاپ ، یکی در رم و دیگری در آوینیون شده بود و دیرزمانی بود که فراخوانی پاپ برای جنگ صلیبی دیگر  طرفدار چندانی نداشت . دو عامل مهم در شکل گیری آخرین درگیری صلیبی قرون میانه  نقش داشتند . یکی  ادامه جنگ صد ساله میان ریچارد دوم پادشاه انگلستان و شارل ششم پادشاه فرانسه ، و دیگری حمایت فیلیپ دوم ، دوک بورگوندی . در سال 1389 ، جنگ صد ساله به یکی از مصالحه های دوره ایش رسید . در مارس 1395 ریچارد دوم برای تحکیم صلح به شارل پیشنهاد کرد با دختر شارل ، ایزابلا ازدواج کند . دو پادشاه در اکتبر 1396 در مرزهای بندر کاله با هم دیدار کردند و توافق کردند از عهدنامه ی صلح  لولینگهام حمایت کنند . حمایت بورگوندی ،که از نیرومندترین امیرنشین های فرانسه بود، نیز امری حیاتی بود . بورگوندی در 1391 تصمیم به فرستادن نیرویی صلیبی به پروس یا مجارستان داشت و گی دلاترمویل ، فرستاده خود را به ونیز و مجارستان اعزام کرد تا به برآورد وضعیت بپردازد . بورگوندها رویای یک جنگ صلیبی به رهبری خود را در سر داشتند و به همین سبب دوک نشین های اورلئان و لنکستر از پیوستن به چنین اتحادی ابا داشتند . به نظر نمی رسد هدف بورگوندی از چنین جنگی واقعا دفاع در برابر عثمانی بوده باشد . بورگوندها بیشتر توسعه قدرت و  نمایش تشخص خود در سطح اروپا را مد نظر داشتند .

باربارا تاکمن در این باره می گوید : «از آنجا که شاهزاده بورگوندی مردی خودبزرگ بین بود ، هدف اصلی اش به نمایش گذاشتن هر چه بیش تر خود و قدرتش بود ، طرح ریزی ، تهیه تدارکات و دستیابی به اطلاعات درباره دشمن حتی اگر مورد نظر بود در درجه بعدی اهمیت قرار می گرفت» . در سال 1394 ، بورگوندی خراجی به مبلغ 120 هزار لیور از فلاندرز گرفت که برای آماده سازی یک جنگ صلیبی مناسب بود و در ژانویه 1395 به سیگیسموند ، پادشاه مجارستان خبر داد که اگر به دربار فرانسه درخواستی رسمی برای شروع جنگ بفرستد مورد قبول قرار خواهد گرفت . ( سیگیسموند بعدها و در سال 1433 به مقام امپراتوری مقدس روم رسید ) .

در ماه آگوست ، هیئت اعزامی سیگیسموند شامل چهار شهسوار و یک اسقف به دربار پاریس رسید  و به  آنان توضیح داد که «40 هزار ترک در حال غارت و تهدید زمین ها و مردمان مسیحی هستند و به سهم سیگیسموند از سرزمین مجارستان دست اندازی کرده اند » . شارل ششم که با امضای پیمان صلح با انگلستان خیال خود را از جبهه شمالی فرانسه راحت می دید ، اعلام کرد به عنوان (( سالار شاهان مسیحی )) ، وظیفه دارد از مسیحیت دفاع کند و سلطان بایزید را سرجای خود بنشاند . نجیب زادگان فرانسوی با شور فراوان به این اعلان جنگ لبیک گفتند . فیلیپ آرتویی ،کنت ایو، که به عنوان سپهسالار فرانسه شناخته می شد و ژان لماین ،مارشال فرانسه، شرکت در این درگیری صلیبی را « وظیفه هر مرد با شرافتی» اعلام کردند .

توان رزمی طرف های درگیر

تعداد نیروهای درگیر در نبرد به شدت در منابع تاریخی مورد بحث و جدل است . تاکمن در این باره اشاره می کند که  «واقعه نگاران طبق عادتشان برای بزرگ نمایی این شماره ها را دست کاری کردند ». مورخان هر دو طرف درگیر شماره های بسیار بزرگ ، گاه تا 400 هزار نفر به دست داده اند و مدعی شده اند دشمن برتری دو به یک داشته است . این نحوه ی گزارش برای عثمانیان به منظور بالابردن افتخار پیروزی و برای صلیبیان به منظور کم کردن تلخی شکست کاربرد داشت . گزارشی که تعداد صلیبیان را 100 هزار نفر گزارش می کند توسط تاکمن رد می شود . تاکمن به این نکته اشاره می کند که گذشتن از دانوب برای یک سپاه 100 هزار نفره دو ماه وقت لازم داشته ، اما صلیبیان ظرف هشت روز از دانوب گذشته اند . دست اول ترین تخمین برای شمار صلیبیان در نیکوپولیس توسط یوهان شیلتبرگر ،رعیت یک نجیب زاده باواریایی که در 16 سالگی شاهد نبرد بوده، روایت شده است . یوهان در نبرد اسیر شد و پیش از آزاد شدن و بازگشت به کشورش 30 سال برده ترک ها بود . در توصیفی که یوهان بعدها از نبرد منتشر کرد ، شمار لشکریان صلیبی در نیکوپولیس 16 هزار نفر تخمین زده شده است . با این حال او شمار عثمانیان را با اغراقی عجیب ، 200 هزار نفر دانسته است . مورخان آلمانی  قرن نوزدهم  با توجه به قابلیت مناطق اطراف نیکوپولیس برای تامین تدارکات ، غذا و علوفه لازم برای سربازان و اسبان درگیر در یک نبرد ، شمار صلیبیان را بین 7500 تا 9 هزار نفر و سربازان عثمانی را بین 12 تا 20 هزار تن تخمین زده اند .

ترکیب نیروهای صلیبی

گفته می شد که از فرانسه  2 هزار شهسوار و سلحشور محلی به همراه 6 هزار نفر پیاده و کماندار ،که از میان بهترین دسته های داوطلب و مزدور انتخاب شده بودند، رهسپار نبرد شدند . شهسواران مهمان نوار از رودس  در درجه بعدی اهمیت قرار داشتند .آنان پس از زوال قدرت بیزانسیان و قبرس مدافعان اصلی مسیحیت در شرق محسوب می شدند . ونیزی ها ناوگانی برای پشتیبانی فراهم کردند . در همین حال فرستادگان مجار امرای آلمانی راینلند ، باواریا ، ساکسونی و دیگر بخش های امپراتوری مقدس روم را به پیوستن به این ارتش ترغیب کردند . قاصدان آلمانی  خبر شروع یک درگیری صلیبی را لهستان ، بوهم ، ناوار و اسپانیا پخش کردند و از این مناطق هم داوطلبانی رهسپار جنگ شدند . دولت شهرهای ایتالیایی در مناقشات خشن خود غرق شده بودند و توانی برای مشارکت نداشتند. مشارکت انگلیسی ها هم ،که بر رویش تبلیغات و مانور فراوانی داده شده بود، هیچ گاه به وقوع نپیوست . آنتونیو فیورنتینو ، یکی از گزارش گران معاصر این نبرد ، از حضور هزار شهسوار انگلیسی سخن گفته است ،  چیزی که عزیز عطیه ، مورخ معاصر  نیز آن را درست پنداشته و برخی دیگر نیز از او پیروی کرده اند . با این حال در منابع انگلیسی آن دوره از اعزام چنین نیرویی سخنی نرفته است . گزارش های مربوط به حضور هنری بولینگبروکی یا پسر دوک لنکستر که یک نیروی انگلیسی را هدایت می کرده اند نیز باید نادرست باشند ، زیرا  گزارش شده هنری و تمامی نجیب زادگان مهم پنج ماه بعد از ماجرای نیکوپولیس در مراسم ازدواج شاه حضور داشته اند . عطیه همچنین خواندن دعای سنت جورج در نیکوپولیس را دلیلی بر حضور انگلیسی ها دانسته است که سنت جورج را حافظ خود می شمرده اند . اما فروسارد خواندن این دعا را به فیلیپ ایویی ، شهسوار فرانسوی، نسبت داده است . از این گذشته ، جمع آوری پول در انگلستان برای رهایی اسرا گزارش نشده است . گزارش حضور انگلیسی ها در نیکوپولیس شاید به دلیل حضور گروهی از  شهسواران  مهمان نواز که تبار انگلیسی داشتند رواج یافته باشد . یک دلیل برای حضور نداشتن انگلیسی ها این بود که حتی با وجود قرارداد صلحی که به تازگی بسته شده بود ، آن ها تمایلی برای حضور در یک لشکر تحت نفوذ فرانسویان نداشتند .

در هر حال ، گزارش های اغراق شده ای در مورد ترکیب و شماره سپاهیان صلیبی وجود دارد . از جمله حضور 6 هزار مجار ، 10 هزار فرانسوی ، انگلیسی و بورگوندی ، 10 هزار والاشیایی به فرماندهی میرکیای ارشد امیر  والاشیا ، 6 هزار آلمانی  و حدود 15 هزار هلندی ، بوهمی ، اسپانیایی ، ایتالیایی ، لهستانی ، بلغار ، اسکاتلندی و سویسی با پشتیبانی ناوگان ونیز ، جنوا و شهسواران سنت جان . نتیجه ی چنین گزارشاتی وجود یک لشکر 47 تا 48 هزار نفره و در برخی گزارشات دیگر  از جمله روایت شکرالله ، مورخ قرن پانزدهمی عثمانی و در کتاب بهجت التواریخ ، 130 هزار نفره است.

موقعیت رود دانوب در میانه ی اروپا

ترکیب نیروهای عثمانی

شمار نیروهای عثمانی معمولا بین 20 تا 25 هزار تن تخمین زده می شود . اما برخی منابع از جمله شکرالله در بهجت التواریخ شماری برابر 60 هزار تن ، نصف سپاه صلیبیان ، به دست می دهند . قوای عثمانی شامل 1500 نفر شهسوار سنگین اسلحه ی صرب هم می شد . فرماندهی این سواران بر عهده ی استفان لازارویچ بود که از هنگام شکست در نبرد کوزوو در سال 1389 خراجگزار سلطان بایزید محسوب می شد . نابرادری استفان ، فرزند سلطان بایزید از خواهر استفان ،شاهزاده خانم الیورا  دسپینا، دختر امیر لازار صربستانی ( پدر استفان ) که در نبرد کوزوو کشته شده بود هم در نیکوپولیس حضور داشت .

 ترجمه  و تلخیص : شاهو صالح

 منبع:

http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Nicopolis

http://wars-and-history.mihanblog.com/post/765